Και γιατί δηλαδή να μιλούσαμε βουλγάρικα; Επειδή οι γείτονές μας Βούλγαροι που τα είχαν βρει τότε με τους Τούρκους, στους οποίους ακόμη ανήκαμε καθώς υπήρχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήθελαν να πάρουν τη Μακεδονία ως δική τους περιοχή. Έτσι, προσπάθησαν με τη βία να πείσουν τους Έλληνες της Μακεδονίας ότι είναι καλύτερα να νιώθουν Βούλγαροι.
Και όταν λες με τη βία τι εννοείς; Είχαν φτιάξει ομάδες ανδρών, τα λεγόμενα κομιτάτα, που κουβαλούσαν όπλα, οι οποίοι έμπαιναν στα χωριά τα ελληνικά και φόβιζαν τον κόσμο. Έκαιγαν σπίτια και περιουσίες, τρομοκρατούσαν αλλά και σκότωναν.
Σκότωναν; Ναι παιδί μου, οι κομιτατζήδες σκότωναν κόσμο. Μάλιστα, στόχος τους ήταν κυρίως οι δάσκαλοι και οι ιερείς, αφού αυτοί ήταν που κρατούσαν ζωντανή την ελληνική γλώσσα. Το σχολείο και η εκκλησία ήταν τα μέρη που έδιναν δύναμη στον ελληνικό πληθυσμό.
Και μετά; Όσο διαρκούσε όλο αυτό, η υπόλοιπη Ελλάδα που είχε ήδη ελευθερωθεί από τους Τούρκους με την επανάσταση του 1821 δεν μπορούσε να βοηθήσει γιατί ήδη είχε χάσει στον πόλεμο του 1897 και δεν είχε δυνάμεις. Αλλά πάντα υπήρχε βοήθεια από πατριώτες που πήγαιναν στη Μακεδονία, για να βοηθήσουν τους ντόπιους στον αγώνα που έκαναν κατά των βουλγάρικων ένοπλων ομάδων.
Άλλη βοήθεια ήρθε; Οι Μακεδόνες αγωνιστές ζητούσαν συνεχώς από το επίσημο ελληνικό κράτος να στείλουν τουλάχιστον σώματα ανταρτών για να τους βοηθήσουν, δηλαδή να στείλουν κρυφά άντρες που ήξεραν από πόλεμο. Τελικά, ιδρύεται στην Αθήνα το Μυστικό Ελληνικό Μακεδονικό Κομιτάτο ενώ το 1904 φτάνουν στη Μακεδονία τα πρώτα αντάρτικα σώματα από την ελεύθερη Ελλάδα. Την ίδια χρονιά, ο Παύλος Μελάς, που ήταν στρατιωτικός, απόφοιτος της σχολής Ευελπίδων, ανεβαίνει και αυτός στη Μακεδονία, σε μυστική αποστολή. Τελικά, σκοτώνεται στις 13 Οκτωβρίου στο χωριό Στάτιστα Κοζάνης, σε επίθεση από ένα απόσπασμα του οθωμανικού στρατού, το οποίο είχε ειδοποιήσει ο Βούλγαρος αρχικομιτατζής Μήτρος Βλάχος. Ο Παύλος Μελάς είναι ουσιαστικά ο πρωτομάρτυρας του Μακεδονικού Αγώνα.
Γι’ αυτό γιορτάζουμε τον Μακεδονικό Αγώνα στις 13 Οκτωβρίου; Ναι, για να τιμήσουμε τον Παύλο Μελά. Γιατί μετά τον θάνατό του, όλη η Ελλάδα στράφηκε προς τη Μακεδονία. Ουσιαστικά, με τη θυσία του αυτή, ο Μακεδονικός Αγώνας πήρε δύναμη. Χιλιάδες εθελοντές από όλη τη χώρα έφταναν στη Μακεδονία για να βοηθήσουν πλέον στον αγώνα των ντόπιων. Νεαροί, Έλληνες αξιωματικοί προσφέρθηκαν παραιτούμενοι από τον Ελληνικό Στρατό να τεθούν επικεφαλής των ανταρτικών ομάδων. Βέβαια, ο αγώνας για μια Μακεδονία μέρος της ελεύθερης Ελλάδας είχε πολύ δρόμο ακόμη.