Τα mRNA εμβόλια αξιοποιούνται στην μάχη κατά του καρκίνου

Εκτός  από την προστασία που παρέχουν έναντι των σοβαρών επιπλοκών της λοίμωξης COVID-19, οι ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων μηνών δείχνουν πως η νέα αυτή τεχνολογία φαίνεται να εκπληρώνει και την αρχική υπόσχεσή της, που δεν ήταν άλλη από την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος.

Η τρέχουσα πανδημία αποτέλεσε την αιτία που τα εμβόλια mRNA έγιναν ευρέως γνωστά, με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν νιώσει το «τσίμπημα» αλλά και τα οφέλη τους.

Για την ιστορία, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι τόσο η αμερικανική Moderna όσο και η γερμανική BioNTech ιδρύθηκαν με στόχο την αξιοποίηση της τεχνολογίας mRNA σε πειραματικά εμβόλια για συγκεκριμένες μορφές καρκίνου. Και ενώ θα περίμενε κανείς πως η έλευση του SARS-CoV-2 θα ανέστελλε τις κλινικές μελέτες, στην πράξη φαίνεται πως τις «ξεκλείδωσε».

Προκαταρκτική κλινική δοκιμή

Η απόδειξη; Το παράθυρο στις θεραπείες του μέλλοντος που άνοιξε πρόσφατα η 74χρονη Barbara Brigham, η οποία διαγνώστηκε με καρκίνο – σταδίου 2 – στο πάγκρεας το φθινόπωρο του 2020. Την ίδια χρονιά είχε χάσει τη μητέρα και τον σύζυγό της έπειτα από μακροχρόνιες ασθένειες, με αμφότερους να χρειάζονται εκτεταμένη φροντίδα.

Πλέον, ήταν η ίδια που χρειαζόταν φροντίδα. Ο γιατρός της στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSK), Vinod Balachandran, της πρότεινε εκτός από τη χειρουργική επέμβαση και τη χημειοθεραπεία να δοκιμάσει κάτι νέο: να συμμετέχει σε μια μικρή, προκαταρκτική κλινική δοκιμή με ένα mRNA εμβόλιο.

Στόχος του υπό μελέτη εμβολίου ήταν να «εκπαιδεύσει» το ανοσοποιητικό της σύστημα ώστε να είναι σε εγρήγορση έναντι των καρκινικών κυττάρων, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο να επιστρέψει ο καρκίνος της. Στο πλαίσιο της κλινικής μελέτης η ίδια έλαβε, έως τον περασμένο Σεπτέμβριο, εννέα δόσεις εμβολίου, εκτός από χημειοθεραπεία και μία δόση ανοσοθεραπείας. Επιπλέον άλλωστε, όπως προβλέπει το ερευνητικό πρωτόκολλο, υποβάλλεται σε αξονική τομογραφία κάθε τρεις μήνες.

Και δύο χρόνια μετά είναι απολύτως υγιής. Μάλιστα, η συνταξιούχος βιβλιοθηκάριος μοιράστηκε σε πρόσφατη συνέντευξή της πως βιώνει στιγμές μοναδικής ευτυχίας, καθώς απέκτησε το πρώτο της εγγόνι.

Για τη θετική αυτή εξέλιξη όμως έχουν προηγηθεί δεκαετίες ερευνητικών παρατηρήσεων και ερευνών, με το 2017 ωστόσο να χαρακτηρίζεται έτος-σταθμός. Τότε, στο εργαστήριο του δρος Balachandran ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι όγκοι των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος περιείχαν πρωτεΐνες (που ονομάζονται νεοαντιγόνα), τις οποίες τα κύτταρα του ανοσοποιητικού αναγνωρίζουν ως ξένες. Αυτοί οι εμφανείς – μοναδικοί μερικές φορές για κάθε ασθενή – στόχοι διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί, απομακρύνοντας την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου.

«Προσωπικό» εμβόλιο

Μεσολάβησαν δύο χρόνια εντατικών προσπαθειών σε συνεργασία με ερευνητές της BioNTech για τη δημιουργία ενός mRNA εμβολίου βασισμένου σε νεοαντιγόνα. Έτσι, το 2019 οργάνωσαν μια κλινική δοκιμή σε 20 ασθενείς, συμπεριλαμβανομένης της Barbara, για να ελέγξουν αν ήταν ασφαλές.

Είναι σημαντικό πάντως να σημειωθεί πως κάθε ασθενής έλαβε εμβόλιο ειδικά προσαρμοσμένο με βάση το μοριακό αποτύπωμα του όγκου του. Τα αποτελέσματα; Οι μισοί από τους ασθενείς που έλαβαν το «προσωπικό» τους εμβόλιο με στόχο την πρόληψη της επανεμφάνισης του καρκίνου μετά το χειρουργείο παρέμεναν απαλλαγμένοι από τη νόσο 18 μήνες αργότερα.

Ο κανόνας όμως θέλει σε κάθε νέα ανακάλυψη να υπάρχουν και περιορισμοί. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για εμβόλιο που «κουμπώνει» στις ανάγκες συγκεκριμένων ασθενών. «Παρότι οι εξελίξεις αυτές αφορούν μέχρι στιγμής έναν μικρό αριθμό ασθενών, οι επενδύσεις για την έρευνα και ανάπτυξη νέων αντικαρκινικών φαρμάκων, με μεθόδους που υπερβαίνουν τις μέχρι σήμερα καθιερωμένες, αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά το επόμενο διάστημα» σημειώνει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας του LSE Ηλίας Μόσιαλος.

Τα ενθαρρυντικά δεδομένα παρουσιάστηκαν στο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας (ASCO), τον Ιούνιο στο Σικάγο. Παράλληλα, κλινικές μελέτες με mRNA εμβόλια «τρέχουν» και για την αντιμετώπιση άλλων τύπων καρκίνου, όπως του παχέος εντέρου και το μελάνωμα.

Μάλιστα, ξένοι και Έλληνες επιστήμονες που συμμετείχαν στο συνέδριο κάνουν λόγο για μια πρωτόγνωρη στιγμή, όταν οι σύνεδροι ξέσπασαν όρθιοι σε χειροκρότημα. Αιτία ήταν μία ακόμα ανακάλυψη για την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού, που φαίνεται να αλλάζει το θεραπευτικό τοπίο.

«Με μια σοφά σχεδιασμένη και καλά τεκμηριωμένη κλινική μελέτη αποδείχθηκε ότι ακόμα και μια μικρή έκφραση του υποδοχέα HER-2 στα καρκινικά κύτταρα αρκεί ώστε να συνδεθεί το σύμπλοκο φάρμακο ενός μονοκλωνικού αντισώματος και ενός χημειοθεραπευτικού παράγοντα στον όγκο και να επιτύχει σημαντική αύξηση στην επιβίωση των ασθενών» περιγράφει ο καθηγητής Παθολογίας και Ογκολογίας του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνος Συρίγος.