Έχεις βρεθεί ποτέ να σε παίρνει ο ύπνος στον καναπέ ενώ βλέπεις τηλεόραση, αλλά μόλις πας στο κρεβάτι να αισθάνεσαι εντελώς ξύπνιος; Είναι ένα πολύ κοινό φαινόμενο, στο οποίο η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να δώσει εξηγήσεις.
Όταν είσαι στον καναπέ, βρίσκεσαι συνήθως σε μια κατάσταση χαλάρωσης. Μπορεί να βλέπεις τηλεόραση, να διαβάζεις ή να χαζεύεις στο κινητό. Δεν προσπαθείς να κοιμηθείς, είσαι αφηρημένος, το μυαλό σου χαλαρώνει. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται «παθητική ανάπαυση» και βοηθά τον εγκέφαλό σου να περάσει πιο φυσικά στη φάση του ύπνου.
Ίσως να μην καταλαβαίνεις καν πόσο κουρασμένος είσαι, μέχρι που τα βλέφαρα αρχίζουν να βαραίνουν. Αντίθετα, όταν πας στο κρεβάτι, μπορεί να μπαίνεις απότομα σε «λειτουργία ύπνου» ή να προσπαθείς υπερβολικά να κοιμηθείς. Παραδόξως, αυτή η προσπάθεια μπορεί να σε κρατήσει ξύπνιο.
Οι επιστήμονες μελετούν αυτό το φαινόμενο με έναν δείκτη που ονομάζεται «latency to sleep onset», δηλαδή ο χρόνος που χρειάζεται κάποιος για να αποκοιμηθεί. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι κοιμούνται πιο γρήγορα σε περιβάλλοντα με χαμηλά ερεθίσματα και χωρίς πίεση.
Ο καναπές, ειδικά αν υπάρχει χαμηλός φωτισμός και η τηλεόραση παίζει χαμηλόφωνα, προσφέρει ακριβώς αυτό το περιβάλλον. Αντίθετα, το κρεβάτι συχνά συνδέεται με την προσδοκία του ύπνου, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ένα είδος άγχους απόδοσης που ονομάζεται «ψυχοφυσιολογική αϋπνία». Όσο περισσότερο προσπαθείς να κοιμηθείς, τόσο πιο δύσκολο γίνεται.
Ο φωτισμός είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας. Το βράδυ, το σώμα παράγει τη μελατονίνη, μια ορμόνη που σε κάνει να νυστάζεις. Τα έντονα φώτα, όπως τα φώτα οροφής στο υπνοδωμάτιο, μπορούν να καθυστερήσουν την παραγωγή μελατονίνης. Αντίθετα, ο χώρος του σαλονιού έχει συχνά πιο ζεστό, χαμηλό φωτισμό, που ταιριάζει καλύτερα με τον φυσικό ρυθμό του σώματός σου. Γι’ αυτό και μπορεί να νιώθεις πιο νυσταγμένος στον καναπέ.
Ο ρόλος της θερμοκρασίας του σώματος είναι επίσης σημαντικός. Η θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος πέφτει φυσικά το βράδυ για να προετοιμαστείς για ύπνο. Αν κάθεσαι ήρεμα στον καναπέ με μια κουβέρτα, αυτή η πτώση θερμοκρασίας υποστηρίζεται. Αν όμως πας στο κρεβάτι και περάσεις από έναν κρύο διάδρομο, πλύνεις δόντια ή ανάψεις φώτα, μπορεί να ενεργοποιήσεις ξανά τον οργανισμό σου.
Το ίδιο το κρεβάτι μπορεί επίσης να είναι πηγή στρες. Αν έχεις περάσει νύχτες στριφογυρίζοντας ή υποφέροντας από αϋπνία, ο εγκέφαλός σου μπορεί να έχει συσχετίσει το κρεβάτι με απογοήτευση ή άγχος, και όχι με ξεκούραση. Αυτό ονομάζεται «συντελεσμένη διέγερση» και μπορεί να οδηγήσει το κρεβάτι να γίνεται «σήμα» για εγρήγορση αντί για ύπνο. Ο καναπές, αντίθετα, δεν έχει τέτοιες αρνητικές συνδέσεις.
Η τεχνολογία παίζει και αυτή ρόλο. Πολλοί βλέπουν τηλεόραση ή σερφάρουν στο κινητό στον καναπέ, αλλά προσπαθούν να τα κόψουν απότομα όταν πάνε στο κρεβάτι. Αυτή η απότομη αλλαγή, μαζί με την έκθεση στο μπλε φως από τις οθόνες, μπορεί να μπερδέψει τον εγκέφαλο και να τον κάνει να νομίζει ότι είναι ώρα για δραστηριότητα, όχι για ύπνο.
Για καλύτερο ύπνο, οι ειδικοί προτείνουν να έχεις μια σταθερή ρουτίνα χαλάρωσης πριν τον ύπνο και να κρατάς το υπνοδωμάτιο αποκλειστικά για ξεκούραση. Χαμήλωσε τα φώτα, απόφυγε τις οθόνες λίγο πριν ξαπλώσεις και προσπάθησε να πέφτεις για ύπνο την ίδια ώρα κάθε βράδυ.
Αν δυσκολεύεσαι να κοιμηθείς, βγες από το κρεβάτι για λίγα λεπτά και κάνε μια ήρεμη δραστηριότητα σε χαμηλό φωτισμό μέχρι να σε πάρει η νύστα. Έτσι σπας τον κύκλο του άγχους και βοηθάς τον εγκέφαλο να ξανασυνδέσει το κρεβάτι με την ξεκούραση.
Συνοψίζοντας, κοιμόμαστε πιο εύκολα στον καναπέ γιατί δεν υπάρχει πίεση, ο φωτισμός είναι κατάλληλος και το σώμα έχει ήδη αρχίσει να χαλαρώνει. Όταν όμως μεταφερόμαστε στο κρεβάτι, η αλλαγή στο περιβάλλον, στη διάθεση και στον φωτισμό μπορεί να στείλει μικτά σήματα στον εγκέφαλο. Δεν είναι καθόλου παράξενο—ούτε είσαι μόνος—και με μερικές απλές αλλαγές στη ρουτίνα σου μπορείς να φέρεις την ηρεμία του καναπέ και στο υπνοδωμάτιο.
