ΘΕΜΑ: Οταν το 1974 σταμάτησε ο χρόνος…

ΓΡΑΦΕΙ Ο  ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΓΚΟΣ

Για τον Ελληνισμό είναι ακόμη και θα είναι πάντα μια ανοιχτή πληγή. Πάντα αυτή η ημερομηνία… 20 Ιουλίου 1974, σαν σήμερα πριν από 42 χρόνια. Ο “Αττίλας”, η τουρκική ειβολή στην Κύπρο. Η αυγή εκείνης της μέρας έμελε να ξημερώσει έναν άλλο κόσμο. Ματωμένο πια. Διχοτομημένο. Πικρό και μαύρο. Μια μαύρη αυγή. 

Ανενόχλητα τα τουρκικά αποβατικά σκάφη εκείνο το πρωί, αποβίβαζαν τις δυνάμεις στην περιοχή Πέντε Μίλι, οχτώ χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας. Ηταν λίγο μετά τις 5 το πρωί… 

Τουρκικές δυνάμεις αποβιβάζονταν στο μαρτυρικό Νησί με την υποστήριξη τουρικών αεροπλάνων και ναυτικού. Βομβαρδισμοί… Ρίψεις αλεξιπτωτιστών σε επίκαιρα σημεία. Συμμετείχαν συνολικά 40.000 στρατιώτες. Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, αντιστέκονταν ηρωικά χωρίς να έχουν αεροπορική κάλυψη. Αριθμούσαν γύρω στους 12.000 άνδρες. 

Ο “Αττίλας” ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις, με ένα μήνα σχεδόν διαφορά η πρώτη από τη δεύτερη και είχε ως αποτέλεσμα την παράνομη κατοχή του 37% της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παράβαση του καταστατικού χάρτη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και της Συνθήκης Εγγυήσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μέσα σε περίπου 24 ώρες είχε βγάλει τότε ψήφισμα καλώντας κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση από την Κύπρο του «ξένου στρατιωτικού δυναμικού». Το ψήφισμα αγνοείται από την Τουρκία κι ενώ το γενικότερο πλαίσιο της διεθνούς αντίδρασης για τα όσα συμβαίνουν στην Κύπρο είναι μάλλον χαλαρό. Στην Ελλάδα (με Χούντα Ιωαννίδη) κηρύσσεται γενική επιστράτευση χωρίς όμως τίποτε περαιτέρω. 

Η Χούντα του Ιωαννίδη -μερικούς μήνες πριν από τον “Αττίλα”- στις 25 Νοεμβρίου 1973, είχε διαδεχθεί τη Χούντα των Συνταγματαρχών, μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου… Ο Ιωαννίδης έχοντας πρόφαση την εξέγερση ανατρέπει τον Παπαδόπουλο. Η δικιά του Χούντα -του Ιωαννίδη- καταρρέει στις 24 Ιουλίου του 1974 και η κατάρρευσή της συνδέεται άμεσα με την κυπριακή τραγωδία. Με την πτώση της Χούντας Ιωαννίδη, στην Αθήνα φτάνει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής για να σχηματίσει Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Τα πράγματα πάντως στην Κύπρο δεν θα αλλάξουν. Το 37% του νησιού παραμένει ως σήμερα υπό τουρκική κατοχή. 

Ο Μακάριος 

Στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής τότε, βρίσκει κάποιος τις κάκιστες σχέσεις της Χούντας του Ιωαννίδη με τον Μακάριο, Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου και Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στις 15 Ιουλίου μάλιστα (λίγο πριν τις 08:00 το πρωί) έγινε πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου, με επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία. Ο Μακάριος φυγαδεύεται. Αυτοί που εκπόνησαν το Πραξικόπημα ενημερώνουν την Αθήνα ότι όλα πήγαν σύμφωνα με το σχέδιο. Ο Μακάριος όμως, μετά τη διαφυγή του, εμφανίζεται στην Πάφο και μιλά μέσω του ραδιοφώνου. Και μεταξύ άλλων, λέει: "Ελληνικέ Κυπριακέ Λαέ! Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις, ποιος σου ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι εκείνος, τον οποίο συ εξέλεξες δια να είναι ο ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός. Είμαι ζωντανός”. Λίγες μέρες μετά, στις 19 του μηνός, ο Μακάριος -μιλώντας στον ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη- εκφράζει τους φόβους του για την κατάσταση στην Κύπρο.

Η Τουρκία περιμένει στη γωνία. Η γεωπολιτική θέση της Κύπρου και η ένταση από το ζήτημα της Χούντας του Ιωαννίδη με τον Μακάριο ανεβάζουν την ένταση. 

Σίσκο, απεσταλμένος Κίσινγκερ 

Ο Μακάριος είναι στη Νέα Υόρκη. Στην Αγκυρα βρίσκεται ο Υφυπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., ο Τζόζεφ Σίσκο, απεσταλμένος του Χένρι Κίσινγκερ, του Υπουργού Εξωτερικών των Η.Π.Α. Το ταξίδι είχε και επίσκεψη στην Αθήνα. Από τότε βέβαια, στα χρόνια που ακολούθησαν, στη βιβλιογραφία που έχει αναπτυχθεί γύρω από το Κυπριακό υπάρχουν καταγγελίες, τα αποκαλυπτικά στοιχεία και αιχμηρές αναφορές για τον ρόλο των Η.Π.Α. Λαμβάνει χώρα συνάντηση του Σίσκο με τον Μπουλέντ Ετζεβίτ, τότε Πρωθυπουργό της Τουρκίας. Καταλαβαίνει ότι η Τουρκία θα κάνει απόβαση. Τα χαράματα της 20ης Ιουλίου τα τουρκικά αποβατικά έχουν ξεκινήσει. Ο απόπλους γίνεται από τη Μερσίνα (αρχαία ελληνικά, Ζεφύριον), πόλη στη Νότια Τουρκία με κατεύθυνση προς την Κύπρο. Η Τουρκία βρήκε την αφορμή που έψαχνε για να μιλήσει για αποκατάσταση της τάξης. 

Κι ο Αύγουστος 

Οι στιγμές και τα γεγονότα είναι τραγικά. Οι αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας και της Κύπρου είναι ραγδαίες. Στην Ελλάδα είναι ο Καραμανλής που έχει έρθει από τη Γαλλία. Στην Κύπρο, μετά το πραξικόπημα κατά Μακάριου, στη θέση του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε τοποθετηθεί ο Νίκος Σαμψών που αντικαθίσταται τώρα από τον Γλαύκο Κληρίδη. Ο Κληρίδης άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι τις 7 Δεκεμβρίου 1974, όταν και επανήλθε στην Κύπρο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. 

Η διεθνής σκηνή μπορεί να φιλοξενεί συζητήσεις επί συζητήσεων για το θέμα επί της ουσίας όμως δεν αλλάζει τίποτα. Οι συζητήσεις όχι μόνο δεν καταλήγουν κάπου αλλά η Τουρκία προχωρά και στο δεύτερο κύμα εισβολής, στις 14 Αυγούστου 1974. Ολα αυτά τα χρόνια, στις ματωμένες σελίδες της ιστορίας, καταγράφονται δεκάδες ψηφίσματα. Από τον ΟΗΕ, από διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς. Ολα μένουν στα χαρτιά. Η Τουρκία με τις δύο φάσεις εισβολής έφθασε στα σημερινά όρια των κατεχόμενων.

Η Κύπρος από το 1974 παραμένει διχοτομημένη. Χιλιάδες άνθρωποι βλέπουν στο βάθος τα σπίτια τους και τα μέρη από τα οποία ξεριζώθηκαν. Κόσμος που ζει με τις αναμνήσεις, το σφίξιμο στην ψυχή του, τον πόνο για τους νεκρούς και τους αγνοούμενους. 

“Σταυρωμένη Τζιύπρος” 

Η λογοτεχνία ποικιλοτρόπως έκλινε ευλαβικά το γόνυ. Πάμπολλες οι αναφορές. Επί παραδείγματι, είναι κάτι στίχοι από το έργο του Κύπριου ποιητή, Παύλου Λιασίδη (1901-1985) από τη συλλογή «Σταυρωμένη Τζιύπρος» που κυκλοφόρησε το 1976. “Ρέσσ’ ένας γρόνος σήμμερον, που ‘μαστιν εξορίαν, μεσ’ τα χωρκά τα ξένα, εβαρεθήκαν μας τζι οι λας, με τούτην ιστορίαν, παιθκιά μου αδικημένα. Εσείς είντα ‘ν’ που φταίσετε, για οι φτωσιοί γονιοί σας; Δίχως καμιάν αιτίαν, ήρταν οι Τούρτζιοι έσσω μας τζιαι κλέψαν την τιμήν μας, τζιαι μας στην εξορίαν. Τζιαι πάλαι γιω συστήννω σας, θάρρος πολλύν τζι’ ορπίδαν, τζιαι την παράδεισον μας, πάλαι ‘να την κερτίσουμεν, να δκιώξουμεν τον Μίδαν, να σβήσει ταπισόν μας. Το χώμαν εν τζιαι τρώεται, μήτε λαχτά να φύει, τζι’ ας κρούσουν το χωρκόν μας, εμείς εν να το χτίσουμεν, πάλαι το ριζικόν μας, για πείσμαν των οχτρών μας”.

Ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990), ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, έγραψε: “Αχ, οι νεκροί μας δε χωρούν στο χώμα και στο κλάμα. Ψυχή και σώμα βάλανε, στον άγιο αγώνα τάμα. Και κοντοστέκουν μια στιγμή, κι έτσι σκυμμένοι… δες τους, βγάζουν με τα δακτύλια τους, τα βόλια απ’ τις πληγές τους. Κι ορθοί ξανά και δυνατοί, πατάν το θάνατο τους, και στον αγώνα ρίχνονται, πιο πρώτοι κι απ’ τους πρώτους…”